سامانه کیفیت شرق یادگیری برای بهکارگیری
چارچوب کانوین (Cynefin framework) یک مدل تصمیم‌گیری است که برای تحلیل و مدیریت مسائل پیچیده استفاده می‌شود. نام “کانوین” از کلمه ولزی به معنی “مکان” یا “زیست‌گاه” گرفته شده است. دلیل این نام‌گذاری این است که در این مدل یا چارچوب، موقعیت، مکان و محیط یک مسئله برای درک، تعیین نحوه برخورد با آن و پیدا کردن بهترین راه‌حل از اهمیت زیادی برخوردار است.
چارچوب کانوین بر این اصل تأکید می‌کند که هیچ روش یکسانی برای حل تمام مسائل وجود ندارد و راه‌حل‌ها و روش‌ها باید با توجه به دامنه‌ای که مسئله در آن قرار دارد، ساخته شوند. این چارچوب در صنعت‌های مختلف، از جمله مدیریت پروژه، نوآوری و رهبری استفاده می‌شود و به مدیران کمک می‌کند تا درک بهتری از مسائل پیچیده پیدا کنند و راه‌حل‌های مناسب‌تری را پیشنهاد دهند.
این مدل توسط دیو اسنودن (Dave Snowden) در سال ۱۹۹۹ ارائه شد و از آن زمان به عنوان یک ابزار مفید تصمیم‌گیری در صنعت‌های مختلف استفاده می‌شود.
چارچوب کانوین مسائل و شرایط محیطی آن‌ها را در پنج دامنه مختلف دسته‌بندی می‌کند:
۱- دامنه آشکار، شفاف و واضح (Obvious Domain)
۲- دامنه بغرنج و سخت (Complicated Domain)
۳- دامنه پیچیده (Complex Domain)
۴- دامنه پرآشوب و پر هرج و مرج (Chaotic Domain)
۵- دامنه بی‌نظم (Disorder Domain)
ایده اصلی مدل یا چارچوب کانوین این است که شما برای تصمیم‌گیری و حل مسائل خود ابتدا باید مشخص کنید که مسئله شما در کدامیک از این پنج دامنه قرار می‌گیرد و سپس با توجه به مشخصات و ویژگی‌های آن دامنه، اقدام مناسب را انجام دهید.
۱. دامنهٔ آشکار (Obvious Domain):
در این دامنه، روش‌ها و راه‌حل‌های صحیح برای حل مسئله به وضوح مشخص و قابل تشخیص هستند و می‌توان به آن‌ها با استفاده از قوانین و الگوهای ثابتی پی‌برد. در این حالت، معمولاً استانداردها، دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی از قبل موجودند.
در این دامنه، معمولاً مسائل ساده هستند، خطرات پیش‌بینی و راه‌حل‌های استاندارد طراحی شده‌اند. این دامنه اطلاعاتی را می‌طلبد که به صورت واضح و قطعی در دسترس است و نیاز به تجزیه و تحلیل یا بررسی عمیق برای یافتن راه‌حل ندارد.
در دامنهٔ آشکار، عملکرد و نتایج مشخص و پیش‌بینی شده است و اجرای روش‌ها و استفاده از استانداردها و الگوهای قبلی می‌تواند به خوبی انجام شود. به عنوان مثال، در بسیاری از فرآیندهای تولید صنعتی، راه‌حل‌ها و فرایندهای مشخصی وجود دارند که با رعایت استانداردها و روش‌های مشخص، به نتایج مطلوب منجر می‌شوند.
در دامنهٔ آشکار، تصمیم‌گیری و اجرا روش‌های مشخصی را می‌طلبد و نیاز به تخصص و دانش خاصی برای یافتن راه‌حل مناسب ندارد.
رویکرد صحیح برای حل مسئله در این دامنه:
مسئله و موقعیت را درک کنید، آن را دسته‌بندی کنید، سپس با استفاده از بهترین راه‌حل از بین راه‌حل‌های از قبل پیش‌بینی‌شده به آن پاسخ دهید.
۲. دامنه بغرنج و سخت (Complicated Domain):
در این دامنه مسائل پیچیده‌تر از دامنهٔ آشکار هستند و برای پیدا کردن راه‌حل نیاز به تحلیل دقیق‌تر و استفاده از تخصص و تجربه بیشتر است.
در این دامنه، ممکن است چندین پاسخ درست وجود داشته باشد اما پاسخ‌ها بلافاصله قابل مشاهده نیستند (بر خلاف دامنه آشکار). در این شرایط پرسش‌ها واضح هستند اما برای پاسخ به آن‌ها کار لازم است.
از آنجا که تجزیه‌و‌تحلیل مورد نیاز است، معمولاً احتیاج به دانش تخصصی داریم. کارشناسان باید وضعیت را ارزیابی کنند، گزینه‌های احتمالی را بررسی کنند و یک اقدام را انتخاب کنند.
این دامنه شامل مواردی است که نیاز به تجزیه و تحلیل، مدل‌سازی، مطالعه عمیق و ارزیابی دارند.
به عنوان مثال، در طراحی یک ماشین پیچیده، ممکن است نیاز باشد تا با بررسی و آزمایش مواد، مدل‌سازی ریاضی، استفاده از تجربه‌های قبلی و تحلیل دقیق، به راه‌حل‌های بهتری برسیم.
رویکرد صحیح برای حل مسئله در این دامنه:
مسئله و موقعیت را درک کنید، آن را تجزیه‌و‌تحلیل کنید، سپس از بین گزینه‌های ممکن یک پاسخ را انتخاب کنید.
۳. دامنهٔ پیچیده (Complex Domain):
دامنهٔ پیچیده در چارچوب کانوین به حوزه‌ای اشاره دارد که در آن مسائل پیچیده و پویا وجود دارند و روابط علّی و معلولی مشخص نیستند. در این دامنه، مسئله به حدی پیچیده است که نمی‌توان با تجزیه و تحلیل کامل و قطعی آن را حل کرد، ولی با توجه به تعاملات و روابط بین اجزا، می‌توان الگوها و راه‌حل‌هایی را کشف کرد.
دامنهٔ پیچیده بیانگر شباهت به یک سیستم پیچیده و برهم‌کنش‌های بین اجزا است. در این دامنه، تغییر در یک قسمت می‌تواند تأثیرهای گسترده‌ای روی سایر قسمت‌ها و سیستم به طور کلی داشته باشد. نتایج و عواقب عملکرد در این دامنه به طور غیرخطی و غیرقابل پیش‌بینی است.
در دامنهٔ پیچیده، تجزیه و تحلیل کامل مسئله غیرممکن است (برخلاف دامنه بغرنج و سخت) زیرا اطلاعات کافی در دسترس نیست. در نتیجه انجام آزمایش‌ها و تلاش‌های متعدد برای کشف الگوها و راه‌حل‌ها اهمیت دارد. این دامنه نیاز به آزمون و خطا، تجربه و یادگیری مستمر دارد تا بتوان راه‌حل‌های بهینه‌تری برای مسئله‌های پیچیده ارائه داد.
در دامنهٔ پیچیده، اجرا و تلاش برای کشف الگوها، تجربه‌ها و راه‌حل‌های جدید و نوآورانه به مدیران کمک می‌کند تا با تغییرات پیچیده مواجه شده و بهبود و نوآوری در سیستم‌ها و فرایندها را ایجاد کنند.
رویکرد صحیح برای حل مسئله در این دامنه:
ابتدا آزمایش کنید و در مورد مشکل و مسئله یاد بگیرید. سپس درک کنید با چه چیزی سر و کار دارید و سپس به آن پاسخ دهید.
۴. دامنه پرآشوب و پر هرج و مرج (Chaotic Domain):
در این دامنه، هیچ قاعده‌ای وجود ندارد و محیط پویا و غیرقابل پیش‌بینی است. در این حالت، نیاز به اقدام فوری و سریع است و در طول این فرایند ممکن است راه‌حل‌های موقت و نیمه‌کاره اتخاذ شوند.
در این دامنه مسائل و مشکلات ناگهانی و فوری پیش می‌آیند و هیچ الگوی قابل پیش‌بینی یا راه‌حلی ثابت وجود ندارد. عدم تعادل و ناهنجاری‌ها به صورت پیوسته رخ می‌دهند و سیستم در خطر وضعیت بحرانی قرار می‌گیرد.
در دامنه پرآشوب، ابزارها و روش‌های قبلی ممکن است ناکارآمد باشند و نیاز به ایجاد تحولات و تغییرات جدید باشد. مدیران در این دامنه باید با استفاده از انعطاف‌پذیری و سرعت عمل، به طور فعال و هوشمند به تغییرات و شرایط آشفته واکنش نشان دهند.
در این دامنه رهبران نیاز به تسلط بر مواجهه با وضعیت‌های بحرانی و تصمیم‌گیری در شرایط آشفته دارند. این دامنه به مدیران امکان می‌دهد تا با توانایی سرعت در عمل، انعطاف‌پذیری در تصمیم‌گیری و تجدید نظر مداوم، با شرایط پویا و آشفته مواجه شده و منطق مناسب را برای حل مسائل در شرایط بحرانی پیدا کنند.
رویکرد صحیح برای حل مسئله در این دامنه:
ابتدا برای ایجاد ثبات نسبی و مهار وضعیت اقدام کنید. وضعیت را ارزیابی کنید و نظم کافی را برای انتقال وضعیت به دامنه پیچیده (Complex Domain) ایجاد کنید. به درک بهتری از آنچه با آن مواجه هستید برسید و برای آن پاسخی ارائه دهید.
۵. دامنه بی‌نظم (Disorder Domain):
این دامنه بیانگر شرایطی است که شما نمی‌توانید تشخیص دهید که در چه موقعیتی قرار دارید.
در این حالت، نیاز است که ابتدا موقعیت خود را در یکی از چهار دامنه قبل (آشکار، بغرنج، پیچیده و پرآشوب) تعریف و سپس با توجه به دامنه‌ای که متعاقباً شناسایی می‌کنید، برنامه‌ریزی و اقدام کنید.
شکستن مسئله یا موقعیت به چند بخش و تخصیص هر بخش به یک دامنه جداگانه می‌تواند به شما در این وضعیت کمک کند.
پاسخ به پرسش‌های زیر برای تعیین اینکه در کدام دامنه قرار دارید مفید است:
۱- آیا می‌دانید چه چیزی باعث ایجاد این وضعیت می‌شود؟
۲- آیا شرایط تحت کنترل شما است؟
۳- چقدر در مورد آن آگاهی دارید؟
۴- آیا حل مسئله نیاز به دانش تخصصی دارد؟
مسائل در شرایط متفاوت نیازمند پاسخ‌های متفاوت هستند. شما باید مشخص کنید که با چه نوع شرایطی روبرو هستید و سپس با کمک این چارچوب پاسخ مناسب را انتخاب کنید.
دوره‌های آموزشی مرتبط:
مقالات مرتبط:
